De verlichtingsrationaliteit op ethiek: Atheïsme tegen Theïsme
De verlichting is het moment dat rationaliteit de boventoon begon te voeren en beperkt werd tot verstandelijk inzicht zonder het bovennatuurlijke te erkennen. In dit stuk zal vanuit een rationele benadering de ethiek van atheïsme vergeleken worden met de ethiek die theïsme kan bieden. Uitgaande van het individu is rationaliteit niet meer dan het maximaliseren van dat wat wordt gewaardeerd. Dit noemen we de utiliteitswaarde dat te zien is als duurzaam geluk. De culturele laag beïnvloed onder andere de uitbetaling. Deze uitbetaling is hetgeen dat aan utiliteitswaarde verkregen wordt door het ondernemen van acties. De mens hoeft vanuit rationaliteit alleen nog maar te kijken of de uitbetaling van acties de hoogste waarde heeft.
In een atheïstisch wereldbeeld hoeft de mens alleen rekening te houden met zichzelf, omdat de rest niet meer is dan een culturele laag die gedrag bestraft en beloont op basis van conformiteit met de do’s en taboes van het moment. Deze drang naar conformiteit zit enigszins altijd in de mens, maar voornamelijk buiten de mens, dit door bestraffing van anderen. Middels rationaliteit is de hoogste ethische waarde altijd de vergroting van utiliteitswaarde. Dit ongeacht wat het andere kost, zolang de bekrachtiging van dat gedrag de uitbetaling maar positief beïnvloed ten opzichte van de alternatieven. De bekrachtiging kan zijn door juridische straffen zoals geldboetes, gevangenschap of zelfs doodstraf. Daarnaast kan het ook sociale afkeer er één zijn die bestraft evenals afwijking van morele code die een onprettig gevoel geeft bij het doen van dingen die volgens de cultuur niet goed zijn. Maar de morele code is vanuit atheïstisch wereldbeeld niet meer dan een door mensen gemaakte regel die de samenleving voor bepaalde groepen heeft vergemakkelijkt.
Het probleem van dit is dat men weet dat men niet altijd gepakt kan worden, en soms zal denken dat men helemaal niet gepakt zal worden. Dan kan men de utiliteitswaarde van de uitbetaling eigenlijk zo zichzelf toe-eigenen. Dit houdt in dat vanuit een rationeel atheïstisch perspectief moorden, stelen en andere wangedragingen goed zijn vanuit de actor zolang deze er meer lusten van ervaart dan lasten, dus er relatief op vooruitgaan in utiliteitswaarde. Het collectief kan de daden wel afwijzen, maar als de gewonnen utiliteitswaarde hoger is dan de kans om gepakt te worden vermenigvuldigd met de utiliteitsvermindering door straf is het vanuit individualistisch perspectief een verstandige keus en daarmee goed.
In een collectivistisch systeem waar de collectivistisch benadering heerst zullen de groepsregels dieper gevestigd zijn in de individuen in die groep en zullen die daarom daar minder snel van afwijken. Dit terwijl meer individualistische mensen hier vanuit rationele gronden eerder aan zullen tornen. Atheïstische collectivistisch ethiek zal de deelnemers binnen het collectief beschermen en verzorgen, maar zal alles dat daar buiten ligt als niet meer beschouwen dan hulpbronnen om het beschermen en verzorgen van de eigen groep te bewerkstelligen. Atheïstisch collectivistische ethiek zal vanuit die gronde genocide van andere groepen niet uitsluiten en als rationele optie beschouwen. Adolf Hitler is dan logischerwijs niet per definitie slecht, hij leefde uitgaande van deze ethiek en vocht in eerste instantie voor de belangen van ariërs. Vanuit Atheïstisch ariërs perspectief is Adolf Hitler in het eerste jaar van de tweede wereld oorlog een held die meer levensruimte voor hen maakte.
Vanuit dit atheïstische perspectief zal het zelfs rationeel en goed zijn voor u als lezer om genocide of andere wandaden te plegen, zolang de winst groter is dan de bestraffing. Vanuit atheïstisch perspectief zijn er dan ook geen absolute waarden die vastliggen. Gij zult niet doden is dan ook niet meer dan een sociaal construct om groepsstabiliteit te bewerkstelligen. Maar als het doden meer oplevert dan dat het kost dan is het rationeel en goed om te doen voor de atheïst. Zo kom je als atheïst altijd uit op een glijdende schaal, we kunnen wel regels met elkaar afspreken alleen het blijft rationeel om daarvan af te wijken doordat de mens alleen verantwoording aan zichzelf schuldig is.
Dus voor rationele atheïsten is er niets vast dat goed of kwaad is. Het is alleen afhankelijk van de bestraffing door andere mensen, dat bepaald in hoeverre het utiliteitswaarde vergroot. Het vergroten van utiliteitswaarde is dan het enige dat overblijft als richtsnoer voor het geen dat rationeel goed of slecht is om naar te handelen. Zo is volgens de atheïstische ethiek op te merken dat als iemand bestolen, verkracht, vermoord of mishandeld wordt, de dader rationeel en goed kan handelen.
Uitgaande van het theïsme is er buiten het sociale construct van juridische wetgeving ook Goddelijke wetgeving. Dit houdt in dat er goed en kwaad bestaat buiten het sociale construct om. Dit goed en kwaad is dan geduid door het gedrag van de helden in het geloof en hoe God daar mee omgaat. Het is vanuit dat perspectief dat de mens altijd verantwoording af zal moeten leggen van daden, niet slechts als hij/zij betrapt is. Zo is het volgens de Christelijke ethiek niet goed te doden, stelen of verkrachten.
Voor atheïsten beperkt de utiliteitswaarde zich tot het menselijke leven, voor theïsten voor dit leven en dat hierna. Hierbij komt men in het menselijk leven er opuit dat de mens niet alwetend of alziend is, dus vanuit rationaliteit altijd met incomplete informatie keuzes maakt. Dit maakt het voor atheïsten lastiger in te schatten “hoe hun geluk duurzaam te vergroten”, want vanuit geloof in God en de geloofsgeschriften heeft men een veel sterker richtsnoer. Dit vooral als duurzaam geluk ook geluk betekent in het geen dat hierna is. (Het hiernamaals is niet het langzaam uiteenvallen van je lichaam in deeltjes die voortgaan in schimmels, wormpjes, of ander gedierte.).
Ter conclusie is te stellen dat atheïstische ethiek vanuit rationaliteit niet meer is dan een glijdende schaal. Deze is dan gebaseerd op een menselijk oordeel dat eenvoudig veranderd na gelang het te behalen voordeel veranderd. Dit waar de Goddelijke ethiek stabiel is en zich ook richt op duurzaamheid na dit leven.